Stabil Kripto Paralar

Stabil kripto paralar, belirli bir varlığa veya bir varlık havuzuna göre istikrarlı bir değeri korumayı amaçlayan kripto para birimi olarak tanımlanmaktadır. Stabil kripto paralar, genellikle blokzincirler üzerinde çalışan ve dağıtılmış defter teknolojilerine (DDT) kaydedilen ve referans değerine sabitlenmiş dijital para birimleridir. Stabil kripto paraların birçoğu, USD/USDC örneğinden de görülebileceği üzere ABD dolarına sabitlenmiş olmakla birlikte, diğer başka ülkelerin para birimlerine de sabitlenebilmektedir. Ülkemizde de Türk lirası/TRYB olarak örneklendirebileceğimiz stabil kripto paralar, aynı zamanda başka itibari para birimlerine, para sepetlerine, hatta altın gibi emtia ve değerli madenlere de sabitlenebilmektedir. Stabil kripto paralar, dağıtılmış defter teknolojileri üzerinde bir değişim aracı olarak hizmet eder ve bu da stabil kripto paraların alınıp satılmasını, veya diğer dijital varlıklar ile entegre edilebilmelerini sağlamaktadır. Stabil kripto paralar, dijital olmaları, eşler arası değiş tokuş edilebilmeleri (peer-to-peer) ve merkez bankaları tarafından ihraç edilmemeleri bakımından Bitcoin ve diğer kripto para birimleri ile aynı ekosistem üzerinde işlem görmekteyse de, nitelikleri ve işlevleri bakımından bu kripto para birimlerinden ayrılmaktadır.

Stabil kripto paralar, banka mevduat hesapları gibi geleneksel dijital bankacılık işlemlerinden iki temel şekilde farklıdır. Birinci olarak, stabil kripto paralar kriptografik olarak güvence altına alınmaktadır. Bu güvence, kullanıcıların çifte harcama (double spending) yahut herhangi bir aracı kurum olmadan işlemlerini neredeyse anında tamamlanmasına olanak tanımaktadır. Bu aynı zamanda halka açık blokzincirlerde haftanın her günü ve 24 saat boyunca kesintisiz işlem yapılmasını da sağlamaktadır. İkincisi, stabil kripto paralar tipik olarak programlanabilir dağıtılmış defter teknolojileri üzerine kurulu olduğundan ötürü akıllı sözleşmelerle birlikte çalışan bağımsız yapı taşları olarak işlev görebilmektedir.

Mevcut stabil kripto paraların (USDC, DAI, TRYB vb.) piyasa değeri 14 Eylül 2020 itibariyle yaklaşık 153 milyar USD hacmine ulaşmıştır.

Yalnızca kripto yatırımcıları değil, aynı zamanda birçok devlet kurumu ve yetkilisi de stabil kripto hacminin ve dolayısıyla kullanım alanlarının yükselerek artacağı konusunda hem fikir durumdadır. Eğer stabil kripto paralar geçmiş dönemlerdeki büyüme oranlarını tekrar etmeyi başarırsa, düzenleme ve denetimin hem stabil kripto paralardan kaynaklanan riskleri gözlemlemek ve değerlendirmek; hem de ekonomiye, tüketicilere ve finansal sisteme yönelik riskleri en aza indirmek için hızlı bir şekilde uyum sağlaması gerekecektir.

Stabil kripto paraların, fiyatları belirli bir varlığa sabitlenmiş varlıklar olduğunu  ve bunun her zaman olmasa da çoğunlukla ABD Doları bazında gerçekleştiğini Öğren & Kazan eğitim yazımızın ilk kısmında ifade etmiştik. Bu doğrultuda eğitimimizin bu ikinci kısmında sizlere bu stabil kripto paraların türlerinden, kullanım amaçlarından, kullanım avantajlarından ve kripto ekosistemindeki önemlerinden bahsedeceğiz.

Stabil kripto paralar esasen dörde ayrılmaktadır, bunlar: itibari para birimi teminatlı stabil kripto paralar, kripto teminatlı stabil kripto paralar, algoritmik stabil kripto paralar ve emtia teminatlı stabil kripto paralardır.

Stabil kripto paralar değerlerini daha istikrarlı finansal varlıklara (genellikle itibari para birimlerine) sabitleyerek fiyat dalgalanmalarının önüne geçmeyi amaçlamaktadır. İtibari para birimleri Türk lirası, ABD Doları ya da Euro gibi hepimizin günlük olarak kullanmaya alışkın olduğu, devletler ve merkez bankaları tarafından basılan para birimleridir. Hali hazırda en popüler stabil kripto paralar, itibari para birimi karşılığında 1:1 karşılayacak şekilde teminatlandırılmakta ve desteklenmektedir. İtibari para birimi teminatı, bu doğrultuda dolaşımdaki stabil kripto paraların sayısıyla orantılı kalabilmektedir. Piyasa değerine göre bu kategorideki en büyük stabil kripto paralardan biri olan USDC ile örneklendirmek gerekirse, bir yatırımcının 100.000 ABD Doları olması halinde, karşılığında yalnızca aynı miktara eşit 100.000 USDC satın alabilmektedir.

İkinci tür stabil kripto paralar ise, bir kripto varlık ile teminatlandırılmış olan kripto teminatlı stabil kripto paralardır. Adından da anlaşılabileceği üzere kripto teminatlı stabil kripto paralar, teminat olarak başka bir kripto para birimi tarafından desteklenmektedir. Bu teminatlandırma süreci, genellikle blokzincir üzerinde ve merkezi bir aracı olmadan, akıllı sözleşmeler vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Böylesi stabil kripto paraları satın alırken, eşit temsili değere sahip stabil kripto paralar elde etmek için, teminat olarak gösterdiğiniz kripto para biriminizi, bir akıllı sözleşmeye stake etmeniz ya da kilitlemeniz gerekmektedir. DAI, bu kategoride bu mekanizmayı kullanan en belirgin stabil kripto para olarak örnek gösterilebilecektir. Zira DAI üretimi, varlıkları blokzincirinde teminat olarak güvence altına almak için MakerDAO aracılığıyla teminatlandırılmış bir borç pozisyonu (collateralized debt position) kullanılarak gerçekleştirilmektedir.

Algoritmik stabil kripto paralar ise, yukarıda örnekleri verilen itibari yahut kripto para birimlerini teminat olarak kullanmamaktadır. Bunun yerine fiyat istikrarı, dolaşımdaki stabil kripto para arzını yöneten özel algoritmaların ve akıllı sözleşmelerin kullanılmasıyla elde edilmeye çalışılmaktadır. Örneğin bir çok algoritmik stabil kripto para biriminin, birim fiyatının altına düştüğünde dolaşımdaki kripto para sayısını azaltmak için piyasa arzında azalmaya gittiği bilinmektedir. Alternatif olarak, algoritmik stabil kripto paranın sabitlendiği değeri aşması halinde ise, tam aksine piyasa arzları arttırılarak stabil kriptolar dolaşıma sokulmaktadır. Son olarak emtia teminatlı stabil kripto paralardan  bahsedilmesi gereken bir diğer türdür. Emtia destekli stabil kripto paralar, değerli metaller (örneğin altın, gümüş, vb. gibi), petrol ve gayrimenkul gibi fiziksel varlıklar ile teminatlandırılmaktadır. Hali hazırda teminat olarak gösterilen en popüler emtia altın olmakla birlikte, PAXG, likit altın destekli sabit kripto para birimine örnek olarak gösterilebilir. Bununla birlikte algoritmik stabil kripto paralarda olduğu gibi, bu emtiaların fiyatlarında da dalgalanma olabileceğini ve bu nedenle değer kaybetme potansiyeline sahip olduğunu hatırlamak önemlidir.

Peki bu stabil kripto paraları kullanmanın avantajları nelerdir? Başta USDC ve TRYB gibi stabil kripto paraların kullanım örneklerinin sayısının sınırsız olduğunu söylememiz mümkündür. Ancak burada avantajlardan bahsetmeden önce, stabil kripto para üçlemesi (stablecoin trilemma) adı verilen çelişkiler silsilesinden bahsetmek önemlidir. Her stabil kripto paranın “merkeziyetsizlik”, “fiyat istikrarı” ve “sermaye verimliliği” özelliklerine sahip olması gereklidir. Piyasa şartları incelendiğinde ise, bir stabil kripto paranın genellikle bu üç koşuldan ağırlıklı olarak ikisine tam olarak uyabildiği gözlemlenmektedir.

Örneğin USDC itibari para ile teminatlandırıldığından ötürü istikrarlı bir fiyat dengesine sahiptir ve sermaye verimliliği açısından rakiplerine göre daha başarılı gözükmektedir. Bunun başlıca sebebi, itibari para desteğinin USDC’nin 1 USD’ye eşit olmasını sağlamayı olanaklı kılmasıdır, ancak bu merkeziyetçi bir politika olduğundan, üçlemenin merkeziyetsizlik boyutu politikasıyla ters düşebilmektedir. Kripto teminatlı stabil kripto paralar için ise, her bir sabit para kripto varlıkları tarafından aşırı teminatlandırıldığı hallerde, fiyatın da oldukça istikrarlı olması beklenecektir. Öte yandan, aşırı teminatlandırma fiyat istikrarını güçlendirse de, sermaye verimliliğini azaltabilmektedir. Örneğin DAI gibi kripto teminatlı stabil kripto para üretebilmek için DAI’nin kendi ABD Doları değerinden %150 oranında daha fazlasına ihtiyaç olmasını gerektirmesi , sermayenin verimsiz kullanıldığı tartışmasına verilebilecek bir örnektir.

Yatırımcıların stabil kripto paraları tercih etmelerinin popüler ve avantajlı nedenlerinden biri, kripto kredisi ve ödünç alma platformları gibi merkeziyetsiz finans (DeFi) platformlarında kullanım alanlarına sahip olmasıdır. Stabil kripto paralar, yatırımcıların DeFi platformlarındaki kripto varlıkları üzerinde getiri elde etmelerini sağlarken, aynı zamanda piyasa oynaklıklarından kaynaklanabilecek potansiyel olumsuz etkileri de hafifletmektedir. Tasarruf hesapları, para piyasası fonları veya tahviller gibi geleneksel sabit faizli yatırımlardan daha fazla getiri arayan yatırımcılar, DeFi ekosisteminde ortalamanın üzerinde getiri elde etmek için varlıklarını dijitalleştirebilmektedir. Bunu gerçekleştirmenin yollarından biri de, Türk lirasını daha sonra merkezi ve merkeziyetsiz borsalarda değerlendirebilmek için TRYB’ye dönüştürmek, ya da ABD Doları’nızı merkeziyetsiz finans platformlarında kullanmak için USDC’ye dönüştürmektir.

Ayrıca yatırımcılar stabil kripto paralar sayesinde doğrudan başka bir kripto birimine takas işlemi gerçekleştirebilmektedir. Zira blokzincir teknolojisi tarafından muhafaza edilen stabil kripto paralar, uluslararası işlem gören itibari para birimlerinden çok daha kısa bir zaman diliminde ve daha az maliyetle takas işlemleri gerçekleştirilmesine olanak sağlamaktadır. Hızlı ödeme süreleri, stabil kripto paralarını zahmetsiz bir uluslararası para transferi aracı haline getirmektedir.

Yukarıdaki avantajlara ek olarak, işletmelerin ödeme sistemleri bakımından stabil kripto paraları kabul etmeye başlaması, gelecekte stabil kripto paraların önemini daha da arttıracak potansiyel kullanım avantajlarından biridir.

Yazımızın önceki kısmında sizlere stabil kripto paraların niteliklerinden, işleyişlerinden ve sağladığı avantajlardan bahsetmiştik. Yazımızın bu üçüncü kısmında ise stabil kripto paraların nasıl ve nerede kullanıldığı sorularına birlikte cevap arayacağız. Öncelikle belirtmek gerekir ki, çoğu stabil kripto para heyecan verici yatırımlar değildir, zira doğaları gereği fiyat istikrarına sahip olmaları ve değerlerinde yüksek dalgalanmalar görülmemesi beklenmektedir. Bununla birlikte kullanıcıların stabil kripto paralarını değerlendirmek için kripto ekosisteminde birden çok alan bulunmaktadır. Zira stabil kripto paraların piyasa değeri 2020'den bu yana 5 milyar ABD Doları’ndan yaklaşık 153 milyar ABD Doları’na yükselmiştir ve kripto varlık ekosisteminde giderek daha farklı işlevlere hizmet etmeye devam etmektedir.

Stabil kripto para sahiplerinin başlıca kullanım alanlarından ilki, merkezi ve merkeziyetsiz finans platformlarına ve borsalarına likidite sağlayarak stabil kripto paralarından gelir elde etmektir. Alım, satım ve/veya borç vermeye olanak sağlayan DeFi ekosisteminde yer alan platformlar, stabil kripto paralara yönelik akıllı sözleşmeler ve yazılım protokolleri tarafından yönetilmektedir. Örneğin stabil kripto para ve herhangi bir kripto varlığa yönelik işlemler, oluşturulan likidite havuzları tarafından sağlanır ve likidite sağlayıcıları, olanak verdikleri bu takas işlemleri için işlem ücretlerinden gelir edebilmektedir. Bununla birlikte, stabil kripto para likidite sağlayıcıları, stabil kripto paranın kendisi sabit kalsa bile önemli kayıplara maruz kalma riskini taşımaktadır. Bunun başlıca sebebi de likidite havuzunu yöneten akıllı sözleşmenin o havuzdaki varlık çiftinin sabit bir toplam değeri korumasını gerektirmesidir. Burada merkeziyetsiz finansa ilişkin daha detaylı bilgi edinmek için DeFi blog sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Stabil kripto paraların bir diğer kullanım alanı, ikinci bölümümüzde kısaca bahsettiğimiz üzere uluslararası para transferine ve ödeme metodlarına (peer-to-peer) olanak sağlamasıdır. Örneğin Almanya’da eğitim gören kızına para göndermek isteyen bir baba, işlemlerin anında gerçekleşmesi ve maliyetlerin düşük olması nedeniyle para havalesi gerçekleştirmek için stabil kripto paraları alternatif bir finansal gereç olarak değerlendirebilecektir. Yalnızca bireysel anlamda değil, kurumsal anlamda da stabil kripto paraların kullanılması mümkündür. Örneğin stabil kripto paralar, bir organizasyon içerisindeki varlık transferlerini kolaylaştırmaktadır. Stabil kripto paralar aynı zamanda likidite riskini ve hukuksal ve düzenleyici gereklilikleri yönetmek için organizasyonun yapılanması altında dahili nakdin verimli ve hızlı bir şekilde hareketine izin vermektedir.

Geleceğe baktığımızda ise stabil kripto paraların ödeme sistemlerinde büyümeyi ve yeniliği teşvik etme potansiyeli olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır, zira stabil kripto paralar daha hızlı ve maliyetsiz ödemelere olanak tanımaktadır. Stabil kripto paralar, potansiyel olarak düşük işlem ücretleri karşılığında dijital cüzdanlar arasında eşler arası anında varlık transferi için kullanılabildiğinden, stabil kripto paralar ödeme engellerini azaltacaktır. Bu husus, özellikle tahsil edilmesi birkaç günü bulan ve külfetli transfer ücretleri doğuran sınır ötesi varlık transferlerinin gelişimi açısından önemlidir. Zira bu gecikmeler ve yüksek transfer ücretleri, gelişmekte olan ülkelerdeki kullanıcılar için finansal ve zamansal yükler doğurmaktadır.