veTokens Nedir? Nasıl Kullanılır?

Merkeziyetsiz finans (decentralised finance-DeFi) ekosisteminde geliştirilen bir çok proje, yatırımcıların yönetim ve karar sürecine katılabilmesine olanak sağlayan yönetim tokenları (governance tokens) piyasaya sürmektedir. Son zamanlarda ise bu yönetim tokenlarının emanet oy (voting escrow) yani veTokenlar ile işlevselleştirildiğini gözlemlemekteyiz.  Projelerin geleceğini belirleyecek kararlarda söz hakkı olmanızı sağlayan bu veTokenlar, protokol üzerinde finansal işlem gerçekleştiren (örneğin likidite sağlayarak ya da varlıklarını stake ederek) kullanıcılara belirli bir emisyon stratejisi dahilinde finansal getiri olarak dağıtılan yönetim tokenlarının kilitlenmesi veya stake edilmesiyle kazanılmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken önemli nokta, yönetim tokenlarının aynı zamanda platformda gerçekleştirilen alım-satım ve benzeri finansal işlemlerden elde edilen finansal getirileri dağıtmanın bir yolu olarak da işlev görebilmesi ve temel gelirlere dayalı olarak zaman içerisinde değer kazanabilmesidir.  

Merkeziyetsiz finans platformlarının ilk modellemelerinin ve tokenomics anlayışlarının oldukça kusurlu olduğunu ve perakende yatırımcıların nezdinde önemli sayılabilecek değer yıkımına açtığını söylemek yanlış olmayacaktır. Örneğin merkeziyetsiz finans platformlarının ön plana çıkmaya başladığı 2020 yılında Uniswap ve Compound gibi DeFi platformları, büyümelerini hızlandırmak için yönetim tokenı modelini kullandılar. Bu öncü yönetim tokenlarının değerlerinde başta hızlı bir şekilde artış yaşansa da, nakit akışı gibi doğrudan bir ekonomik fayda sağlamadıkları için tokenomics güncellemeleri öncesinde nispeten değerlerini kaybeden finansal varlıklara dönüştüler. Ancak burada altı çizilmesi gereken bir diğer önemli noktanın da tokenomics modelinin ideal olmadığının kısmen bilinmesine rağmen devletlerin düzenleyici incelemelerinden kaçınması ve protokollerin hızla tokenlaştırılması için gerekli olduğudur. 

Bu doğrultuda bu yazımızda sizlere yatırımcıların yönetim tokenlarını kilitlemeleri veya stake etmeleri yoluyla elde edilen veTokenların ve esasen yeni nesil merkeziyetsiz finansal platformlarının temelini oluşturan ve yönetim ve gelir hakkı elde etmekle kalmayıp, yüzdesel APR ve/veya APY getirinizi arttırma olasılığı sunan veTokenomics modelinden bahsedeceğiz. Yazımızın ilk kısmında veTokenların işleyişine yönelik bilgi verdikten sonra, veToken modelinin öncüsü olan Curve Finance örneği üzerinden sizlere veTokenların işlevlerini anlatacağız. Eğer siz de merkeziyetsiz finans platformlarında işlem yapmak istiyorsanız Curve dışında Ethereum ağında faaliyet gösteren Balancer ve Avalanche ağı üzerinde inşa edilmiş Trader Joe ve Platypus Finance gibi platformları inceleyebilirsiniz.

veToken modeli

veToken modelinin aşağıda da detaylarına yer vereceğimiz üzere Curve Finance (veCRV) kaynaklı olduğunu ve diğer merkeziyetsiz finans platformlar tarafından taklit edilerek yahut çeşitli parametreleri değiştirilerek piyasada işlevsellik kazandığını söylemek yanlış olmayacaktır. İşlevine bakıldığında ise veToken modelinin temel amacı, maksimum finansal getiriyi elde etmek için yönetim tokenlarının kilitlenmesi ve katılımcılara sağladıkları kilitli ve/veya stake edilmiş yönetim tokenları üzerinden oy haklarının sağlanmasıdır. Buna karşın veTokenların değerinin esas olarak yönetim haklarından da geldiğini inkar etmemek gerekir, zira neredeyse her bir platform tokenının önüne yerleştirilen “ve” terimi esasen emanet oylamanın (voting escrow) kısaltılmış yazımıdır. 

veToken modelinin ana mekanizması yatırımcıların çeşitli kilitleme ve/veya stake etme süreleri dahilinde dijital kripto varlıklarını platform üzerinde değerlendirmesi üzerine kuruludur. Yatırımcılar pozisyonlarını kilitleyerek ve/veya stake ederek, yönetim tokenlarının ekonomik getirileri ve oy haklarından etkin bir şekilde faydalanma imkanı sağlar. Protokollerin yönetim tokenları platformda değerlendirilirken karşılığında yatırımcılara sağlanan oy hakları veTokenlar tarafından üstlenilir. veTokenların ise iki temel özelliği bulunmaktadır: (i) devredilemez ve/veya takas edilemez olması ve (ii) gerçek ekonomik değerinin sıfır olmasıdır. 

Bu ve benzeri veToken girişimlerinin ise özetle aşağıdaki üç maddeye odaklandığını belirtmek gerekir:

1. Protokol üzerinde gerçekleştirilen işlem ücretlerinin belirlenen kısmına hak kazanmak,
2. Likidite sağlayarak kazanılan yönetim tokenlarının finansal getiri oranlarını oylama hakkıyla arttırmak ve/veya azaltmak (gauging weights), ve
3. DAO tekliflerinde oylama hakkına sahip olmak.

Curve Finance

Curve, benzer niteliklere sahip kripto varlıklardan oluşan likidite havuzlarını barındıran, düşük ücretli ve düşük fiyat erozyonu imkanı sunan otomatikleştirilmiş piyasa yapıcı (automated market maker) platformudur. Curve’ün asıl amacı, kripto kullanıcılarının düşük ücretler ve düşük kayma oranları (slippage) ile ERC-20 tokenların takas edilmesine (örn. USDC’den DAI’ye) olanak sağlamaktır. Alıcı ve satıcıları eşleştiren merkezi ve merkeziyetsiz borsalardan farklı olarak Curve yukarıda kısaca bahsedildiği üzere likidite havuzlarından faydalanmaktadır. Ancak tahmin edilebileceği üzere başarılı bir alım-satım hacmi elde etmek için, Curve’ün yüksek bir likidite hacmine ihtiyacı vardır ve Curve bünyesinde barındırdığı havuzlara likidite sağlayan yatırımcılara CRV tokenları ve oylama ödüllerini vererek katılımları teşvik etmeyi amaçlamaktadır.

Curve Likidite Havuzları Nedir?

Ethereum veya DeFi dünyasına yeniyseniz, likidite havuzları ilk başta anlaşılması zor bir kavram olarak görülmektedir. Ancak kısaca tanımlamak gerekirse likidite havuzları, akıllı sözleşmeler ile oluşturulmuş ve farklı kripto varlıklar arasında takas imkanı sağlayan . Örneğin, 1 DAI = 1 USDC olacak şekilde bir toplamda 1,000 USDC ve 1,000 DAI’lik bir likidite havuzu oluşturduğumuzu varsayalım. Eğer bir yatırımcı 100 DAI'isini 100 USDC'ye takas ederse, havuzda 1,100 DAI ve 900 USDC olacaktır, bu nedenle USDC için fiyat hafifçe daha düşük olacak ve başka bir yatırımcının USDC'yi DAI'ye takas etmesini ve havuzun ortalamasını geri getirmesini teşvik edecektir. Curve her havuz için bu likidite ve arbitraj ayrıntılarının şeffaf bir şekilde aşağıda görseline yer verildiği üzere kullanıcı arayüzünde sunmaktadır:

‍

Curve’de listelenmiş likidite havuzları aşağıda görseline yer verdiğimiz üzere yanlarında gösterilen birkaç farklı finansal getiri yüzdesine sahip olabilmektedir:

İlk sütun olan vAPY, havuzdaki likidite sağlayıcılar tarafından elde edilen işlem ücretlerinin yıllık oranını ifade eder, APR ve APY arasındaki farkın ne olduğunu anlamak için APR ve APY Arasındaki Fark Nedir? blog yazısını inceleyebilirsiniz. Curve likidite havuzlarında gerçekleşen herhangi finansal işlem bu ücretleri oluşturur ve bu işlem ücretlerinin bir bölümü ilgili havuza yatırım yapan her kullanıcı tarafından elde edilir. İkinci sütun veCRV ağırlığınız kapsamında yıllık getirinizi ne kadara kadar attırabileceğinizi gösterir ve likidite sağlayıcıların bonus CRV emisyonları kazanmasına hakkı verir. Curve’ün çalışma ve finansal getiri sistemine ilişkin daha fazla bilgi edinmek için Curve Finance’i BiLira ile keşfedin! blog yazımızı inceleyebilirsiniz.

veCRV nedir? CRV nasıl kilitlenir?

CRV'nin temel teşviklerinden biri, sağladığınız likidite üzerinde ödüllerinizi arttırmak için fırsatlar sunmasıdır zira CRV oy kilitleme sistemi, DAO'ya katılmak için oy gücü edinmenizi ve Curve'da sağladığınız likidite üzerinde 2.5x'e kadar bir artış elde etmenizi sağlar. 

CRV sahipleri, CRV'lerini Curve DAO'ya oy kilitleyerek veCRV alabilirler. Kilitledikleri süre daha uzun olduğu sürece daha fazla veCRV alırlar ve bu sayede platform yönetimde oy kullanmanıza, CRV ödüllerinizi arttırmanıza ve işlem ücretlerine hak kazanmanıza olanak tanır. Örneğin dört yıl boyunca kilitlenen her CRV, 1 veCRV'ye eşittir. Alacağınız veCRV sayısı, CRV'lerinizi ne kadar süre kilitlediğinize bağlıdır ve en kısa kilitleme süresi bir haftayken ve en uzun kilitleme süresi dört yıldır. veCRV ağırlığınız, kilitlediğiniz tokenların kilit tarihi dolmasına yaklaştıkça yavaş yavaş azalır. Aşağıda bu sürecin bir grafiğine yer verilmiştir:

CRVlerinizi ne kadar süreyle kilitlemeye karar verdikten sonra Locker adresine giderek kilitlemek istediğiniz CRV miktarını ve kilit açılma tarihini seçebilirsiniz. Burada unutmamanız gereken en önemli nokta, kilitlediğiniz CRVlere ilgili kilit açılma tarihine kadar erişiminiz olmayacağıdır ancak bazı veToken platformları kilitlenmiş tokenlara yönelik olarak da ayrı likidite havuzları açabilmektedir. Bir kilidi uzatabilir ve herhangi bir anda CRV ekleyebilirsiniz ancak farklı son kullanma tarihlerine sahip CRV'lere sahip olamazsınız.

CRV tokenlarınızı kilitledikten sonra DAO sayfasını ziyaret ederek aşağıdaki görselde yer verildiği üzere DAO tekliflerini inceleyebilir ve tercihinize göre dilediğiniz teklife oy verebilirsiniz.

veToken Sistemlerinin Avantajları ve Dezavantajları

veTokenomics temel kavramlarını ve işleyişini anladığımızda, asıl amacın token sahiplerinin tokenlarını kilitlemeye teşvik edilmeye çalışıldığı ve bu sayede sirkülasyonda dolaşan token hacminin azaltılmaya çalıştığı açıkça görülecektir. Zira veTokenomics sistemi LP tokenların piyasadakini tedarikini düşürmekte ve böylece satış baskısını azaltmayı hedef edinmektedir. Bu, önemli miktarlarda token sahibi olan kişilerin fiyatlarını manipüle edemeyecekleri anlamına gelirken, aynı zamanda bu popüler tokenomics modeli likidite havuzlarına daha fazla likidite eklemenizi teşvik eder ve bir stabil kripto paranın stabilite sağlamasını güçlendirir.

Yukarıda da kısaca bahsettiğimiz üzere başlangıçta, likidite sağlayıcıların tokenleri için sadece yönetim haklarının kullanılması ve spekülasyon yapılması için kullanıldığından DeFi yönetim tokenleri fiyat üzerinde hiçbir etkiye sahip değildi. Ancak, kilitli veTokenlar tedarik dinamikleri üzerinde pozitif bir etki yaratmaktadır zira sistem yüksek getiriler, değerli yönetim hakları ve tüm paydaşların önceliklerinin tek bir amaca hizmet etmesini amaçlamaktadır.

veTokenomics'in bu avantajlarına rağmen, tüm kullanıcılarımızın veTokenomics modeliyle ilgili çeşitli dezavantajların farkında olması gerekir. Örneğin bazı yatırımcılar uzun vadeli yatırım yapmaz ve bu nedenle veTokenomics modelini takip eden protokol kısa vadeli yatırımcıları çekemeyebilir. Zira tokenler uzun süre kilitli kalırsa, fırsat maliyetleri çok yüksek olabilir çünkü fikrinizi ve yatırım planlarınızı değiştirmek istemeniz halinde kilit açılma tarihine kadar kilidini açamayacağınız için CRV finansal varlıklarınızı değerlendiremezsiniz. 

Daha da önemlisi, oy hakları ve finansal kazançların ayrışması, çoğu yatırımcının DAO yönetiminin önemini göz ardı etmelerine sebebiyet verebilir ve büyük oyuncu olarak adlandırılan balinaların kötü oylama davranışlarının olasılığını arttırarak platformların merkezileşmesine yol açabilir. Ayrıca rüşvet (bribing) sistemi borç verme (lending) gibi finansal işlemlerle birleştiğinde risk oluşturabilmekte ve işlevsiz ve kötü niyetli finansal varlıkların teminat olarak gösterilmesiyle sonuçlanabilmektedir.

Son olarak token kilitleme gücü yönetim saldırılarına karşı savunmak için tek yönlü değildir. Eğer kilitleme yapmış olan bir balina ya da oylama topluluğu kötü niyetli bir davranış sergilerse bu hem protokol, hem de diğer yatırımcılar için koruma protokollerinin maliyetini önemli ölçüde arttırır (örneğin daha fazla oylama yapabilmek için CRV kilitlemek zorunda kalmak gibi).

Bu blog yazımız kapsamında sizlere veTokens sistemlerini Curve Finance örneği üzerinden anlattık Eğer siz de merkeziyetsiz finans platformlarında yer alan ABD Doları bazlı stabil kripto paralarınızı TRYB’ye çevirmek, ya da TRYB’lerinizi ABD Doları bazlı stabil kripto paralara çevirerek değerlendirmek için Curve Finance’teki TRYB/USDT-USDC-DAI üçlü likidite havuzundan faydalanabilirsiniz. Ayrıca dilerseniz üçlü likidite havuzu kapsamında bir likidite sağlayıcı konumunda havuza finansal varlık ekleyebilirsiniz.

‍

Yukarıdaki blog yazısı veTokenomics sistemlerinin Curve Finance örneğiyle incelenmesidir. Yatırım tavsiyesi değildir.

‍